Hoi, ik ben Jan van Poppel, correspondent verduurzaming bij De Correspondent. Ik heb op het nippertje van 2020 nog een verhaal geschreven over secular richttijd, de groene cirkel der verduurzaming. En ik kan het nu met nog heel veel meer woorden gaan inleiden. Maar dat is helemaal niet nodig. Komt die? Bedrijven, industrieën en overheden wereldwijd lijken de afgelopen jaren een opdracht te hebben gekregen circulair of wees vierkant, waar je ook kijkt in duurzaamheid beland. Overal zie je het.

De Europese Commissie sloot in maart van dit jaar een plastic pact om de transitie naar een circulaire Europese plastic economie te versnellen. Energieleveranciers als Vattenfall zetten steeds vaker in op circulaire energie uit afval. De Nederlandse economie moet volgens ons klimaatakkoord in 2050 volledig circulair zijn. De Nederlandse overheid stelde om die reden in maart dat minstens driekwart van alle verpakkingen seculaire worden en over vijf jaar een tweede leven krijgen. Diezelfde rijksoverheid verstuurt persberichten waarin ruim dertig keer de term circular rietdijk voorkomt.

Knap afvalverwerkers Veolia en Suez kondigde in september aan dat ze met hun circulaire aanpak wereldkampioen ecologische transformatie willen worden. In een circulaire economie bestaat geen afval en worden grondstoffen steeds opnieuw gebruikt, definieert onze eigen overheid. Dat klinkt loffelijk, idyllisch, bijna dromerig, maar bestaat echt circulair eigenlijk wel. Ik ging op zoek naar dingen, plaatsen en bedrijven waarvan gezegd wordt dat ze circulair zijn. En ik kwam erachter dat de uitweg voor bijna al onze duurzame uitdagingen vrijwel altijd doodloopt.

De groene cirkel der verduurzaming is niet rond. Van afvalverwerkers tot farmaceuten tot klimaatwetenschappers. Iedereen hanteert zijn eigen definitie van seculaire. In dit artikel zal ik dus maar de omschrijving gebruiken van iemand die er verstand van heeft. Marco Eckert. Hij is hoogleraar duurzame innovatie aan de Universiteit Utrecht en gespecialiseerd in het naar eigen zeggen oer simpele model van de circulaire economie. Zij bestaat uit drie elementen één preventie zorgt ervoor dat je zo min mogelijk materiaal nodig hebt. Een voorbeeld van hackers.

Een tandpasta verpakking, het zogeheten convenant verpakkingen uit 1991, leidden ertoe dat de doosjes om de tubes in de ban werden gedaan. Het was een icoon maatregel die liet zien dat preventie win win is om ervoor te zorgen dat er dus minder materialen nodig zijn, wordt er in een circulaire economie gekeken naar hoe verspilling tegen te gaan. Het oog zien we die doosjes de laatste jaren weer terugkomen. En dat terwijl we zo hard roepen dat we circulair willen worden, zegt Eckert.

Preventie is daar wel echt een essentieel onderdeel van. 2. Levensduur verlenging. Laat het gemaakte product zo lang mogelijk meegaan. Waar een lege cola fles voorheen direct op de vuilnisbelt belanden, wordt deze nu ruim 20 keer bijgevuld. Een ander voorbeeld van Hacked waarom moet iedereen een bore hebben? Waarom lezen we die niet gewoon? We gebruiken drie uur per jaar een boer.

Kortom, we moeten minder naar eigendom en meer naar bruikleen. Dan heb je minder producten nodig voor hetzelfde verbruik. Ofwel we boeren meer met minder boeren. 3 Recycling Alle grondstoffen en materialen die in verpakkingen en producten zitten, moeten worden hergebruikt. Afgedankte producten moeten worden verwerkt tot nieuwe materialen. Die term recycling is stokoud, maar toch hebben we veel materialen nooit echt gerecycled, stelt hackers. Dat komt omdat veel producten ontworpen zijn zonder dat er rekening gehouden is met de afval fase.

De grondstoffen in moderne producten zijn niet tot nauwelijks te verwerken tot een degelijk gerecycled product. De kwaliteit van gerecyclede plastic verpakkingen is bijvoorbeeld zo laag dat het niet voldoet aan wettelijk vastgelegde standaarden voor verpakkingen. Tot zover de overzichtelijke theorie de praktijk bestaat intussen vooral uit nep CIRC polariteit. Dat zag ik ook op het grootste chemische grondstoffen terrein van Europa, Kamelot in Geleen. Er worden in meer dan 60 fabrieken honderden grondstoffen gemaakt voor wel duizenden materialen. Er ligt meer dan 50 kilometer wegdek en het heeft een eigen station.

Maar de reden van mijn bezoek Kamelot was met grote multinationals als DSM, Royal Haskoning en Borealis. Eén van de eerste industriegebieden die ambitieus inzetten op datzelfde doel als de overheid voor ogen heeft volledig circulair in 2050. Overal op het terrein kom je seculaire ideeën tegen. Het krioelt er van de mooie verhalen over hoe circulair de productie van chemische grondstoffen er wel niet uit gaat zien. Plastics die oneindig hergebruikt kunnen worden. Chemische stoffen worden volledig teruggehaald nadat ze zijn gebruikt in het productieproces en afval bestaat niet.

Dat is een rijke bron aan grondstoffen. Neem het bedrijf Ocean Nutrition, een van Europa's marktleiders op het gebied van kunstmest en wereldleider in de productie van het stofje melamine, dat gebruikt wordt voor het maken van harde plastics. Melamine en kunstmest worden op Kamelot gemaakt met groene waterstof, zonder dat er andere fossiele brandstoffen nodig zijn. Ook andere grondstoffen als propeen en ammoniak worden zo duurzaam mogelijk uit biogas en bio nafta gehaald. We kunnen zo evenveel blijven produceren en dat volledig duurzaam, stelt Lokeraar, ex-directeur van Kamelot.

Op het thierie bord staat een grafiek met moeilijke pijlen en groene termen als duurzame strategie, mechanisch recycling, 100 procent bio gene stoffen. Boven elke slide prijkt de slogan Dat is pas circulair. Later leg ik Hecker, het voorbeeld voor zijn reactie. Dat is dus niet circulair. De crux in Geleen wordt amper gekeken naar wat er met hun geproduceerde stoffen gebeurt zodra deze het terrein van Kamelot verlaten. In het geval van Oceana en Nichterige blijft de kunstmest schadelijk voor het milieu.

Daarnaast win je de verdwenen stikstof nooit meer terug als grondstof voor een nieuw product. Als je daar als industrie dus evenveel van blijft produceren, zal er nooit afgeweken worden van de status quo die kunstmest heet. Zo wordt de cyclus van het intensieve landbouw elixer nooit rond duurzaam en schoon. Ofwel het wordt nooit echt seculaire. De situatie in Geleen is exemplarisch voor de wijze waarop overheden, industrieën en bedrijven omgaan met de term secular tijd, goede bedoelingen, slechte uitkomsten.

Nu drie verklaringen voor deze FOB circuleren tijd. Moderne producten bestaan uit veel uiteenlopende materialen en ook die materialen zijn gemaakt uit een breed palet aan grondstoffen. Dat maakt ze lastig te recyclen. Hoe ingewikkelder een product in elkaar zit, hoe meer stappen er nodig zijn om het product te recyclen. Hoe meer stappen, hoe meer grondstoffen er verloren gaan. Hoe meer grondstoffen verloren gaan, hoe minder circulair het proces is. Zo blijven er ook in een circulaire economie nog steeds nieuwe grondstoffen nodig.

Dan zou je zeggen ja, maar dan recyclen we die grondstoffen toch gewoon niet echt? Helaas, het verschil tussen de huidige vraag naar nieuwe grondstoffen en het aanbod van recyclebare gebruikte grondstoffen is ontzettend groot, beaamt ook Loek Radix van Kamelot. De circulaire economie richt zich maar op een heel klein deel van die wereld. Waren grondstoffen, cycles en focus niet op het reduceren van de alsmaar groeiende vraag naar nieuwe producten en materialen. Daarmee wordt het systeem nooit circulair. Een voorbeeld in 2005 werd er 30 gigaton aan nieuwe materialen gemaakt.

Bij de productie daarvan werd bovenop de 30 gigaton aan grondstoffen die nodig waren als bouwsteen ook nog eens 32 gigaton aan brandstoffen, fossiel en biomassa verbruikt. Datzelfde jaar werd er ook nog eens 13 gigaton afval gecreëerd, waarvan maar een derde recyclebaar is. Na een lange rekensom haal je dan een kleine 10 gigaton aan grondstoffen over die gestort, verbrand of gedumpt zouden worden. Deze recyclen is het enige waarop de circulaire economie zich op dit moment focust, maar dan zijn we er nog steeds niet.

Zelfs als alle materialen op aarde gerecycled zouden kunnen worden met hoge efficiëntie, dan is de kringloop nog steeds niet rond. Reken maar na. Voor 30 gigaton aan materialen is 62 gigaton en grondstoffen nodig. Dat is alsof je twee euro betaalt voor een muntstuk van één euro. Niet echt efficiënt, dus zolang de vraag naar producten blijft groeien, blijft het sluiten van de grondstoffen cyclus een illusie. Door een aanhoudende groei in productie blijft de vraag naar nieuwe producten altijd groter dan het aanbod van circulair materiaal.

OK, maar wat als die vraag naar producten drastisch omlaag gaat? Is het systeem dan seculaire? Nee, want buiten de uitdagingen rondom het terugdringen van grondstoffen speelt er nog iets anders mee. Energie seculaire processen zijn een stuk energie intensiever, omdat er veel meer verwerking stappen zijn. Het verbruik op Kamelot in Geleen ligt rond de 220 megawatt, vergelijkbaar met 220 duizend huishoudens. Maar als je alle seculaire wilt doen, hebben we minstens anderhalve gigawatt nodig, zegt Loek Radix.

Minstens zeven keer zoveel, dus in die anderhalve gigawatt kan het elektriciteitsnet niet aan energie aanbieden.

Enexis waarschuwde in juni immers al dat er binnenkort een nee verkocht moet gaan worden aan groene energie aanbieders in Limburg, vanwege de beperkte capaciteit van het lokale elektriciteitsnet en andere energetische kwestie. Het grootste deel van de energie bestaat momenteel uit fossiele brandstoffen, niet duurzaam dus. Stel je recycle alles, je gehele productieketen is een kringloop, maar gebruik nog steeds fossiele brandstoffen van buitenaf. Is dat dan seculaire? Volgens de overheid? Ja, volgens Kamelot. Ja, volgens hoogleraar duurzame innovatie Marco Hecker.

Nee. Fossiele brandstoffen kunnen niet hergebruikt worden, dus er moet overgegaan worden op hernieuwbare en duurzame energiebronnen. Maar dan ben je ineens afhankelijk van mensen, beleidsmakers en politici buiten de hekken van je industrieterrein. Er wordt door heel veel bedrijven ontzettend ambitieus ingezet op seculaire plannen, maar daarmee wordt alles eromheen vergeten, stelt Marco Hacked. Het gehele systeem moet om niet alleen hun eigen hachje. Nee, maar o. Kamelot zelf wordt circulair. Maar wat buiten de hekken gebeurt, daar hebben wij geen invloed op, stelt directeur Luc Radix terwijl hij rustig van zijn hete koffie slurpt.

Dat betekent nog niet meteen dat we slecht bezig zijn, toch? Samenvattend herkeurd en Radix hebben allebei gelijk. Het streven naar Securitate is zeker niet slecht, maar zolang de vraag naar complexe, moderne producten onverminderd groot blijft, blijft het sluiten van een cirkel een illusie. Daarnaast, als iedereen op zijn eigen postzegels seculaire wordt, betekent dat nog niet dat het hele systeem seculaire is. Voor Marco Hecker betekent chocoladetaart overigens niet dat we geen grondstoffen meer nodig hebben, maar het gebruik ervan moet gewoon een stuk minder.

Dat de mens spullen nodig heeft staat als een paal boven water, maar je hoeft geen dingen te kopen die je niet nodig hebt. Alleen het oneindige geloof in circulaires tijd als doel leidt er volgens Hecate juist toe dat we ons niet langer druk maken om de enorme consumptie van al die spullen. De ironie hiervan is zo worden er niet minder energie en grondstoffen gebruikt, maar juist meer. Daardoor blijft het een cirkel die niet rond is en zo altijd ten koste zal blijven gaan van natuur, milieu en mens.

Om echt tot een seculaire systeem te komen, moeten we dus anders denken, stelt Herkeurd. Niet lekker blijven produceren, alles recyclebaar maken en daarmee de cirkel sluiten. Dat werkt niet. Veel bedrijven zeggen wat ik maak is recyclebaar. Dat is lekker makkelijk. Het is nog wachten op grote bedrijven die massaal zeggen wat ik maak is recyclebaar en gerecycled. Dat is seculaire. Voor zover dat kan dan. Zo, dat was hem weer. Leden kunnen reageren onder het verhaal op de website en ga daar trouwens zowiezo even heen voor het fantastische beeld bij dit verhaal van Studio Thrift.

Bijna nog geen lid. En denk je na het luisteren van dit verhaal. Mijn cirkel van goede wil is nog niet helemaal rond. Dit jaar gaan er naar de correspondent punten. Neil Slash wordt lid. Dan maken we ook in 2021 nog veel meer mooie verhalen voor je. Voor nu een goed 2021 dus. En we spreken elkaar dan vast. Blijf gezond.