De korona crisis heeft blootgelegd, wat al langer zichtbaar was dat de overheid een ondergewaardeerde en overvraagd huis sloven is voor politiek Den Haag. Maar de verkiezingen gaan er niet over alsof het vaak rammelende korona beleid uit de lucht komt vallen. Ik schrijf er een politiek dagboek over dat ik nu gaan voorlezen. Februari 20.20. Het zorgeloos begonnen decennium slaat om in een dodelijke sciencefiction, een lokale epidemie in Wuhan duikt op in Noord-Italië en wordt razendsnel een wereldwijde plaag. Nederlands van beneden de grote rivieren, Hofstadter nog even op los en er werd in Tirol nog flink geapprecieerd.

Maar toen hielp ontkennen niet meer. Gelukkig was er een kabinet van staan vast dat er alles aan deed om ons te beschermen op basis van wetenschappelijk advies en gezond verstand. Meer dan eens uitgevoerd met een natte vinger. Bijvoorbeeld bij het instellen van de avondklok. Het was zijn moment waarop je besefte goed dat voor onafhankelijke rechters hebben. Die kijken of zo'n ingrijpende maatregel in overeenstemming met het recht genomen is. De Tweede Kamer was al akkoord. Zoals vaker het afgelopen Korona jaar was de besluitvorming rommelig en de parlementaire controle gebrekkig.

Zo kwam het meeste korona beleid tot stand. Informeel gebracht als onvermijdelijk. Of was het vooral klunzig opgesierd door een iets te positief zelfbeeld? Mondkapjes, een dagelijks verschijnsel in Azië, waren voor ons niet nodig. We hadden ze trouwens ook niet naar cruciaal. Treuzelen werd een lockdown afgekondigd. Een intelligente nog wel. Hoezo ook alweer? In verpleeghuizen had Magere Hein intussen vrij spel. Schoolkinderen waren niet besmettelijk, hoewel. Testen? Ach ja, misschien wel nuttig, maar we kregen het maanden niet voor elkaar op de vereiste schaal.

De Tweede Kamer kwam vertraagd uit haar schuilkelder en ging regelmatig in kleine bezetting met het kabinet in debat over de korona maatregelen. In een gegroeide traditie van meebesturen werd het vooral Hugo de Jong doorzagen over praktische details. Het ging zelden over de oorzaken van de razendsnelle mondialisering van een epidemie. De verziekte verhouding tussen mens, natuur en dier, laat staan over de onmacht van de eigen overheid, de krappe ziekenhuis capaciteit in tijden van nood en de gebrekkige mogelijkheid tot regie van de minister van Volksgezondheid.

Zolang vaccins nog niet in zicht waren, werd ook geen dergelijk plan ontwikkeld om ze te bestellen en toe te dienen. Verrassend snel bleken ze in aantocht. Hoe die wilde Britten? Die gingen vrijwel direct over tot prikken, zo nodig in koude kathedralen.

De Nederlandse Korona minister en zijn ambtenaren zaten eindeloos met iedereen te overleggen hoe zij het zouden doen. Sloom maar zorgvuldig, die vlug prikkers. Die deden aan showbusiness. Het was het zoveelste teken dat het ministerie van VWS zowel de medische als de praktische kennis mist voor zulke grootschalige operaties. Defensie, dat in 2009 de In Endings campagne tegen de Mexicaanse griep had geleid, werd genegeerd. De huisartsen die jaarlijks op grote schaal griep injecties verzorgen, moesten dimmen. De GGD's kregen de taak.

Zij bleken sterk gedecentraliseerd en organisatorisch verwaarloosd. Hun CT drama was er maar één bewijs van de verantwoordelijke minister herzag het schema voortdurend op verzoek van steeds weer andere rechthebbenden. Met een sterke lobby. Goed, wat moeten we hier mee op weg naar de stembus? Nou alles. Het is nodig dat verkiezingen gaan over waarom zoveel uitvoerende taken van de overheid in het honderd lopen over de ontwikkeling van de publieke zaak. De consultants die sering van de overheid. Het is tijd voor een herwaardering van wat we wel en wat we niet van de publieke dienst mogen verwachten, voor iedereen in remedies, vlucht voor actuele probleempjes en de door de Korona crisis aan het licht gebrachte tekortkomingen afdoet als pandemieën incidenten.

Op een dieptepunt van het collectieve korona humeur stuurde Mark Rutte zijn derde kabinet langs het vaccinatie moeras, bekwaamde, vluchtstroken op aftreden en demissionair doorregeren tot de verkiezingen van midden maart behoedde hem voor een pijnlijk Kamerdebat waarin hij echt verantwoording had moeten afleggen voor 10 jaar toeslag terreur. De perfecte metafoor overigens van het door hem belichaamde idee dat de overheid een bedrijf is dat efficiënt en zuinig op de centen gemmenich moet worden met de burger als klanten en kostenpost, zoals oud vicepresident van de Raad van State Herman Tjeenk Willink altijd zegt.

Natuurlijk. Er was een Kamerdebat over het rapport van de parlementaire ondervraging commissie kinderopvangtoeslag. Iedereen belijdt zijn of haar ontzetting. De medewerkers van de Belastingdienst kregen nog eens een veeg uit de pan met de aantekening discriminatie. De Kamer onbekende de noodzaak van een volwaardige parlementaire enquête. Als je er een Wiebes trokken zich de collectieve schuld nog het meeste aan en verlieten het toneel. Destijds regeringspartij PvdA betaald na de dreunende verkiezingsnederlaag van 2017 in de oppositie opnieuw de zwaarste prijs. Mark Rutte en zijn VVD zijlen souvereine over het maaiveld en lijken het minst electoraal te worden afgerekend op al die jaren regeren.

Daarin was de toon streven naar minder overheid, bezuinigen op vangnetten. En al die jaren de burger overlaten aan de te weinig getemde krachten van de markt. Die samenvatting verzin ik zelf niet. Het is de strekking van het verkiezingsprogramma van 20:21 van de partij van de premier. Het is volgens de liberalen nu tijd dat bedrijven het evenwicht herstellen tussen de noodzaak winst te maken en de samenleving te dienen. Hoe moet dat met hulp van een sterke overheid als marktmeester? Het wordt sterk, staat vierenzeventig keren in het VVD verkiezingsprogramma.

De roep om een kleine, dus goedkopere overheid is verstomd. We hebben nu behoefte aan niet een grotere overheid, maar een sterkere overheid. Die sterke overheid is op Einse duizend dingen doekje van de VVD, die zonder zoiets als een schuldbekentenis overstapt op een etatisme. Maar de traditionele linkse partijen hun vingers vroeger bij aflikken. De nadelen van het ongeremde kapitalisme waren ook voor Korona al voor de meeste mensen zichtbaar. Maar deze pandemie maakte binnen de kortste keren duidelijk dat het de overheid is die mensen en bedrijven op de been moet houden als je economie en samenleving langdurig in pauze stand gaan.

De VVD maakte de draai soepel op papier. Of de oude instincten in de praktijk zijn verdampt, moet blijken. Het risico is bovendien levensgroot dat hier sterkere overheid van de VVD erheen wordt van nog meer regels en controle, in plaats van één die erkent dat dokters, docenten en rechters, timmerlieden en HAB autonomen het vertrouwen terug moeten krijgen dat hen de afgelopen decennia is ontnomen. Eerst zien, dan geloven dat de dominante partij die 50 van de afgelopen 70 jaar heeft geregeerd, zichzelf opnieuw kan uitvinden.

Het CDA, dat na het verloren gaan van de verzuiling net zo medeverantwoordelijk is geweest voor het geloof in die van zakelijk, de overheid als de VVD, zet nu losjes in op een betrouwbare en dienstbare overheid. Onder het motto nu doorpakken. Daar kunnen ze alle kanten mee uit een diep begrip voor wat er fout is gegaan met de publieke zaak spreekt de voorlopig nog niet uit. En de oppositiepartijen, die later na hun door de pandemie onderstreept tegelijk breed te incasseren.

Ook zij komen in hun verkiezingsprogramma's niet met een heldere analyse van de jarenlange, de politisering van de overheid die de burger als de wantrouw klant is gaan zien. Ook al is uit het Kieskompas te lezen dat de meeste partijen van rechts wat naar het midden zijn opgeschoven. Er lijkt geen massale beweging naar links partijen op gang te komen. Maar als het gaat om een actievere rol van de overheid, is iedereen om op papier. Zonder te beschrijven hoe het zo gekomen is dat ministeries vooral processen willen besturen, maar niet meer zoveel afweten van hun onderwerp.

Zelfs bij justitie sprongen de wetgevende kwaliteiten de laatste maanden niet in het oog. Het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit schreef af en toe een nota voor de minister, maar kon haar vier jaar lang niet aan effectieve beleidsmaatregelen helpen. Een tochtje langs de collega ministeries brengt geen stralende vorderingen op terreinen als woningbouw of defensie aan het licht. Verkeer en vervoer werden soort van gered door de Korona Bell. De korona crisis maakt het bestuurlijk onvermogen van de overheid extra zichtbaar, maar bezorgde de regerende coalitie van VVD, CDA en D66 en de ChristenUnie ook een apolitieke piket dienst die nu al bijna een jaar duurt.

De Kamer liet zich in die management Miette zuiger en kibbelden mei over maatregelen. De politiek liet dit jaar meer dan ooit politieke keuzes onbenoemd. Politiek niet in de zin van partijpolitiek, maar in de zin van keuzes maken over de inrichting van de samenleving, over rechtvaardigheid en gelijke kansen, over waardering van kennis en vakmanschap, over herovering van respect voor goed werk zonder target terreur. Normale verantwoording is genoeg. Noch het korona beleid, noch de andere vastlopende staat staken van voor en na de pandemie kwamen dit jaar diepgaand ter sprake.

In de diverse verkiezingsprogramma's gaat het wel over voor en na de Korona crisis, maar meer als aanduiding van een soort weeralarm. Er staat weinig over het fundamenteel misbruik dat de politiek de laatste decennia is gaan maken van de overheid en de wet. Pakken ezels die korte termijn politieke en imago doelen moesten dienen? Erkenning daarvan is wel een voorwaarde voor herstel. Dat moet niet wachten op de drie aangezwengeld parlementaire enquêtes, die veel tijd gaan kosten en voorspelbare zelfkastijding over een paar jaar opleveren.

Het wordt een epische taak voor al die nieuwe Kamerleden om straks na een in werkperiode van een dag weerstand te moeten bieden aan de Haagse logica van tekenen bij het kruisje van een gedetailleerd regeerakkoord. Gewoon niet doen. Eisen dat het om principes gaat. De kansen van de crisis niet laten wegspoelen. Weg met de overheid als nep bedrijf. Heroverde overheid als openbaar plein, waarop tegengestelde visies leidden tot een gemeenschappelijke definitie van wat het publiek belang is. Daar hoort het parlement de uitdrukking en bewaker van te zijn, met regering en ministeries als uitvoerder.

Dat is wat de meeste mensen hopen en verlangen. Mocht je na nog geen lid zijn van De Correspondent en je wil onze journalistiek steunen? Ga dan naar De Correspondent. Puntenloos les. Word lid! Heel veel dank.