Hoi, ik ben Vera. Ik schrijf voor De Correspondent over vooroordelen over mensen waar vaak over maar niet mee gepraat wordt. Deze zomer schreef ik een stuk over institutioneel racisme en daarna kreeg ik een mail van Janus Blauw woonwagenbewoner die zei leuk dat er door Black Lives Matter zoveel aandacht is gekomen voor sociale ongelijkheid. Maar ik mis mijn bevolkingsgroep Roma, Sinti en woonwagenbewoners. Dus ik zocht hem op. Daar kwam ik erachter dat in Nederland jarenlang een uitstervend beleid voor woonwagens gold.

Al meer dan een eeuw hebben Roma, Sinti en woonwagenbewoners in Nederland last van zulke discriminerende wet en regelgeving. En van een stigma als woonwagens al in het nieuws of in populaire cultuur voorkomen. Dan gaat het steevast over criminaliteit in plaats van over cultuur, terwijl hun cultuur tot immaterieel cultureel erfgoed is uitgeroepen. De Berlijnse Muur stond nog fier overeind toen Koen van de Luid Gade zich meldde voor zijn eerste dag bij de krant. Ruim dertig jaar later zit hij s ochtends met de lampen aan op de redactie van het Noord-Hollands Dagblad in Schagen.

Het is 4 oktober 2020, een dag waarop de zon verlegen achterwege zal blijven. Van de Luid Gaarde is negenenvijftig jaar en hij weekenddienst. Zondag is de drukste dag van de week. Naast wat hij journalistiek handwerk noemt het weekend nieuws verwerken, recensies ophalen en plaatsen, kopper maken, kolommen vullen moeten er ook online berichten worden geplaatst vlak voor de middag. Als hij even weg is van zijn bureau, mist hij een telefoontje. Op zijn voicemail staat een burger uit Hoorn die zegt dat hij vanuit zijn raam allemaal politie ziet op het woonwagenkamp tegenover de ijsbaan van de Luid.

Gaarde belt zijn bron bij de lokale politie, die bevestigt dat er inderdaad een aanhouding gaande is. Op die zondag tikt de journalist tussen zijn andere werk door snel een bericht kop aanhouding bij woonwagenkampen horen. Er moet ook altijd een foto bij, hebben ze hem gezegd. Maar dat er inmiddels een fotograaf op pad gestuurd is, weet hij niet. Dus hij opent het beeldarchief van de krant en tipt in woonwagen ijsbaan. Horn vindt een foto van een politie inval tijden geleden met strakblauwe lucht woonwagen op de achtergrond.

Twee politiewagens en vier agenten ervóór en zet die foto bij zijn artikel. Hij maakt ook een onderschrift. De politie was in het verleden vaker actief op het woonwagenkamp in Hoorn. Om vijf over één set van de luit gade het artikel online alleen. Er is geen arrestatie gaande op het woonwagenkamp, maar een halve kilometer verderop. 34 auto's minuten vanaf de redactie in Schagen via de N2 141 en de West-Friezen, haar weg langs Bowling Hoorn en sport schietvereniging De Vrijheid.

De treurwilgen van het ISDAN, maar houdt park en wokrestaurant Wok van Peelo. Tegenover de ijsbaan klinkt op de laptop van woonwagenbewoner Janas Blauw een ping. Hij heeft notificaties aangezet voor alle nieuwsberichten over woonwagenbewoners. Sinds drie weken is hij lid van het driekoppig media team van de Vereniging Woonwagen Belangen Nederland. Dat team probeert het stereotype crimineel en onaangepaste bestrijder. Janas klapt zijn laptop open. Verrek. Dit bericht gaat over zijn woonwagen centrum. Hij staat op van zijn stenen eettafel met fruitschaal voor Krystal.

De bontgekleurde appels en bananen van glas heeft zijn moeder voor een meegenomen naar een vakantie in Tsjechië. Hij loopt op sokken over de spiegelende plavuizen van zijn woonkamer richting het raam, duwt de vitrage opzij en ziet helemaal niemand. Janis mailt en belt, verbeter zijn woonwagen. Centrum staat onterecht pontificaal op de site van de krant. Op de redactie en Scherrer is van de luid gaarde inmiddels ook op de hoogte van zijn fout. De internetredactie was gelijktijdig bezig met een bericht over de aanhouding en merkte de fout in het oorspronkelijke bericht op.

Binnen een kwartier na publicatie is het bericht aangepast. De foto en het onderschrift worden gelijk vervangen. Over de inhoud van het artikel wordt nog een tijdje over en weer gemaild tot alle verwijzingen naar het kamp eruit zijn. Een paar weken later, als ik journalist van de Luidt, gaat de bel om te vragen hoe het foutieve artikel tot stand kwam, zegt hij. Het was de tijdsdruk als we alleen de echte krant hoefden te vullen. Was dit niet gebeurd?

Waarom checkte hij niet of de aanhouding op het woonwagens centrum was van de luid gaarde? Het zou kunnen dat de beeldvorming rond woonwagenbewoners me parten speelde. Maar goed, hij of zij die niet bevooroordeeld is. Sta op een drukbezette journalist. Een onzorgvuldig telefoontje. Een foutje. Maar voor Janus is dit geen slordigheid. Dit is in een paar druk regels. Het stigma waar hij dagelijks onder lijdt en tegen vecht. Hij behoort tot de meest gediscrimineerde bevolkingsgroep van Europa.

Volgens het bureau van de Europese Unie voor de grondrechten, het FRA Roma, Sinti en woonwagenbewoners dat Feira onderzocht dit jaar aan de hand van ruim zesenveertig honderd interviews de sociale positie van de bevolkingsgroep in zes landen België, het Verenigd Koninkrijk, Frankrijk, Ierland, Zweden en Nederland. Nergens voelden respondenten zich meer gediscrimineerd dan in ons land. Zesenzeventig procent van alle ondervraagden gaf aan discriminatie te ondervinden op basis van hun culturele achtergrond. Zo ervaart maar liefst 83 procent van de Nederlandse Roma discriminatie in de vorm van belediging, bedreiging of geweld.

51 procent voelt zich gediscrimineerd in contact met scholen als ouder of als student bij het zoeken van een baan 67 procent, bij het zoeken van een standplaats 69 procent en 98 procent van de Sinti en woonwagenbewoners in Nederland vindt dat er te weinig standplaatsen zijn om volgens een traditie te kunnen leven. Dat is het gevolg van een actief uitsterft beleid waarbij gemeenten de afgelopen vijftien jaar het aantal woonwagen plaatsen probeerden terug te brengen. Tot nul verdween ergens een woonwagen, kwam er een parkeerplaats of betonblok voor terug.

Het gevolg duizenden Roma, Sinti en woonwagenbewoners die nu tegen hun zin in. In een tussen aanhalingstekens normaal huis wonen. De onderdrukking van Roma, Sinti en woonwagenbewoners bestaat al zo lang en is zo hardnekkig dat de vader van Janes, bij wie het glas altijd halfvolle is. Wat zegt die driekwart soms alleen nog maar zucht als Janes vertelt over zijn strijd tegen ongelijkheid? Hoe ziet die ongelijkheid eruit? En hoe kwam het tot stand? Janes legt in de weekenden een dossier aan.

In Engeland hangt bij sommige cafés een bordje op het raam Travelers naar de lauden. In Hongarije worden Roma kinderen in de klas gescheiden van de andere kinderen. Even googelen en het dossier wordt dik. 1999 in het Belgische Gent en Luik voor de Roma door de gemeenten opgeroepen om hun asielaanvraag te komen vervolledigen. Op het gemeentehuis. Vervolgens worden ze het land uitgezet. 2004 Italië Een Roma kamp wordt belaagd met brandbommen. 2009. Hongarije Fascistische actiegroepen beschieten woonwagens en bekogelen ze met molotovcocktails.

Vier mensen komen om, onder wie een jongetje van vijf. 2009. Tsjechië. De nationalistische partij centrum televisiespot uit waarin wordt opgeroepen tot een definitieve oplossing van het zigeuner vraagstuk. 2008 tot 2012 Slowakije 16 aanvallen op Roma gezinnen met onder meer traangas en vuurwapens gemeld en in Nederland hier geen molotov van xenofobe, maar een door de overheid bewust gecreëerde woonwagen tekort. Woonwagenbewoners kunnen hun woonwagen vaak niet verzekeren en krijgen zelden een hypotheek van de bank. Ze worden in de media zo consequent eenzijdig weergegeven dat ik tien mensen kan vragen de ogen te sluiten, te denken aan de camper en zeker weet dat we allemaal hetzelfde voor ons zien.

Wie kijkt naar het woonwagens centrum sito historische ongelijkheid en beeldvorming samen kunnen zorgen voor discriminatoire wetten, regels en taal en daarmee voor verstoorde relaties tussen een bevolkingsgroep en de autoriteiten. Kortom, hoe discriminatie institutioneel wordt. Er zijn dertigduizend tot zestigduizend Roma, Sinti en woonwagenbewoners in Nederland. De schattingen lopen nogal uiteen, wat de teller lastig maakt. Is dat niet iedereen die zichzelf Roma en Sinti of woonwagenbewoners noemt? Op dit moment in een woonwagen woont. Er zijn nu zo'n 77 100 standplaatsen, ongeveer tweeduizend standplaatsen te weinig.

Volgens het laatste landelijke onderzoek. Maar dat onderzoek stamt al uit 1999. Het werkelijke tekort ligt dan ook hoger. Vanaf toen zijn we er namelijk zo'n drieduizend standplaatsen verdwenen. Gevolg van het uitsterven beleid dat Nederlandse gemeenten tot in 2018 voerden. Toen gebood minister van Binnenlandse Zaken Kajsa Ollongren gemeenten het te staken. Op aandringen van het College voor de Rechten van de Mens en de Nationale Ombudsman omdat het een gemeenschap haar manier van leven ontzegt. De woonwagen is immers een erkende woonvorm en geldt in Nederland sinds 2014 ook als immaterieel cultureel erfgoed.

Net zoals het wonen in familieverband een flinke drij, want het uitsterven leidt was oorspronkelijk ook een idee van de overheid. Het Rijk en de gemeenten gaven als reden op. Vrees voor criminaliteit en andere orde problemen. Criminaliteit, die is er vergelijkende cijfers tussen woonwagen centra en andere woonwijken zijn er niet. Wel constateert de politie dat een belangrijk deel van de spelers op de markt van productie en handel in cannabis en synthetische drugs gerelateerd kan worden aan woonwagenkampen. Een verklaring hiervoor is volgens het Wetenschappelijk Onderzoeks en Documentatiecentrum WODC dat woonwagenkampen een aantal sociale en fysieke kenmerken hebben die gunstig uitwerken voor personen die wel criminele activiteiten plegen.

Simpel gezegd de cultuur van onderling loyale bewoners en de privacy van woonwagen locaties lenen zich ervoor en die sociaal culturele cocktail zorgt voor mediagenieke misdaadverhalen. In de jaren tachtig was er Johan V. De Hakkelaar, die wordt genoemd als opdrachtgever voor de moord op drugsbaron Klaas Bruinsma. Johan had een rechterhand Koos Reuvers, wiens neefje Martin anno 2020 wordt genoemd als onder de wereld baas van Nederland, tegen tijdschrift Panorama. Zij die dat je hem geen Martin hoeft te noemen, want in Brabant kent iedereen de naam Reuvers.

Om Martin en zijn vermeende bende op te rollen, vonden de laatste jaren meerdere grootschalige invallen op woonwagens centra plaats. Het zijn grootse lekker om op te schrijven verhalen van handgranaten en kalasjnikovs en Vater met honderdduizenden pillen. Verhalen die ook fictie inspireren. In de Netflix serie Undercover, want drugsbaas Ferrie Bauman, fans van frikadellen en moord in een woonwagen op camping Zonnedauw en in de populaire Videoland serie Mocro Maffia, is de enige criminele Tuatha dat na een woonwagenbewoner top entertainment, maar in de echte wereld huidje over een onschuldige meerderheid die lijdt onder het wangedrag van een in de media zeer zichtbare criminele minderheid.

Het Fromm merkte in 2007 op. Veel woonwagenbewoners zien met lede ogen de criminaliteit in hun omgeving aan. De goedwillende woonwagenbewoners hebben recht op een belang bij een normale behandeling. Advocaat Sjouwt Jaarsma verdedigt al 25 jaar woonwagenbewoners in de rechtszaal. Hij merkt in zijn werk dagelijks dat woonwagenbewoners het gevoel hebben dat ze bij voorbaat verdacht zijn en dat ze niet dezelfde kansen krijgen als andere Nederlanders. Als hem op verjaardagen wordt gevraagd wat hij doet in het dagelijks leven van zijn gesprekspartners, vaak halverwege in om zijn zin voor hem af te maken.

Jaarsma Ik verdedig woonwagen b. A drugs. Toen ik hem twee jaar geleden volgde voor een portretje, bleek zijn dagelijkse praktijk minder spannend. Huzaar naar huzaar, soms 100 tegelijk, wat volgens Jaarsma zou zorgen voor een realistische beeld van woonwagenbewoners. Criminaliteit beschouwen als uitwas van de woonwagen cultuur en niet als inherent onderdeel ervan. Want daardoor mengt Jaarsma is het stigma het beleid gaan beïnvloeden. Het wantrouwen dat veel woonwagenbewoners voelen richting de overheid is er dan ook niet zo gek.

Dat onderschrijft Janes als ik hem thuis opzoeken terwijl hij buiten een raam staat te poetsen. Spinrag, dat moet je meteen pakken. Het smeert anders uit als was. We gaan zo naar binnen, momentje, somt hij op hoe het vertrouwen van woonwagenbewoners in de autoriteiten steeds deuken oploopt. Hij zegt Onze generatie heeft te maken met iets dat uitsterven beleid heet. Mijn overheid wil dat mijn cultuur sterft en zo krijgt elke generatie woonwagenbewoners te maken met zijn eigen discriminatoire beleid.

Dat begon al in 1918. Toen werd de eerste woonwagen wet ingevoerd, een wet die woonwagenbewoners moest beschermen tegen opjagen en wegpesten, maar die ook strikte voor andere Nederlanders niet geldende eisen met zich meebracht. Zo moest iedere woonwagenbewoner een speciale bouwvergunning aanvragen die telkens moest worden verlengd. Men had gehoopt dat de wet ertoe zou bijdragen dat de woonwagens op den duur zouden verdwijnen, noteerde het Rijksinstituut voor Oorlogsdocumentatie en later over. De generatie daarna werd vervolgd door de nazi's. Naar schatting een kwart van alle Roma en Sinti in Europa kwam om tijdens de Polymers, de genocide van de Roma en Sinti.

De generatie van James zijn ouders was de eerste die het reizen werd ontzegd. Vanaf 1968 moesten woonwagenbewoners zich in Nederland vestigen in regionale woonwagens centra. Deze nieuwe woonwagen wet werd ingevoerd om hun leefomstandigheden te verbeteren. Veel woonwagenbewoners kregen nu voor het eerst elektriciteit, stromend water en een op de riolering aangesloten toilet in hun wagen. Ook kreeg elk centrum een eigen maatschappelijk werker en lagere school. Maar het betekende ook dat de bewoners niet langer konden handel drijven. Samenleven en zorgen als voorheen en het zorgde ervoor dat de gemeenschap werd afgesloten van de rest van de maatschappij en naar binnen keerde.

Die tweede woonwagen wet is in 1999 weer afgeschaft. Sindsdien komt het beleid rond woonwagenbewoners voor de rekening van gemeenten en woningcorporaties. Het idee is dat woonwagenbewoners nu dezelfde sociale positie krijgen als alle andere burgers. Maar gemeenten blijken slecht toegerust op de omgang met de woonvorm. Haar mensen en hun wensen. Vanaf 2007 voeren ze het uitsterft beleid. De rode draad in honderd jaar woonwagen beleid lijkt dat er nauwelijks wordt gesproken met de bewoners zelf, die zich vaak onbegrepen voelen.

Ook nu nog maken veel gemeenten gebruik van zogenaamde tussen bureaus. Die sturen mensen die namens hen het woord doen op woonwagen centra Janes. Ik zal niet ontkennen dat het contact met de instanties stroef verloopt. Maar een boodschappen sturen helpt al helemaal niet. De ruit is schoon en we zijn binnen en Janes eettafel gaan zitten, die uitkijkt op een zwart witte versie van Het Laatste Avondmaal, maar dan met bevallige vrouwen Janes. Er is veel onbegrip over onze cultuur. We reizen al veertig jaar niet meer, maar we hebben bijvoorbeeld nog steeds graag wielen onder ons huis.

Dat geeft een gevoel dat dat moet je maar van mijn aannemer. Janus wilde ook wielen, maar kreeg geen hypotheek voor een wagen. Hij liet wel zo veel mogelijk andere woonwagen kenmerken in zijn stenen huis bouwen. Zo opent zijn voordeur naar buiten toe. Ik heb hier alle ruimte, zegt ie. Maar woonwagens waren vroeger heel klein en met zo'n deur bespaar je binnenruimte. En je loopt minder vuil van buiten naar binnen. Geen schoenen in huis, aparte wasbakken in de keuken én voor je eten en één voor je handen.

Daar is verkering. Dus dat je voor je trouwen eerst gaat samenwonen bij je schoonouders, in huis wonen in familieverband zodat je voor elkaar kunt zorgen. Janus vertelt over de cultuur, de taal, het Bargoens. Dat klinkt als een lied. Dat is onze ziel, zegt hij. Die dragen we van generatie op generatie over. Maar het stigma verhuist ook mee. Stigma dat hem in verlegenheid bracht toen zijn projectleider in de beveiliging hem na tien jaar trouwe dienst bij wijze van compliment toevertrouwde dat hij aanvankelijk toch huiverig was geweest over zo'n woonwagenbewoner in het bedrijf, maar dat het heel goed had uitgepakt.

Stigma dat zijn huis binnenviel, zijn onderbroeken overhoop haalde en zijn fotoboeken beduimeld. Want op een ochtend in oktober 2019 om twee voor tien vielen agenten Janes huis en de woonwagen van zijn 89 jarige oma binnen. Aanleiding waren twijfels over de financiering van Janes huis en inboedel. Zijn oma, die hem een schenking van een paar duizend euro had gedaan, zou medeplichtig zijn. Janensch was niet thuis. Hij was op zijn werk zijn vader. De buurman kon nog net op tijd eisen dat de agenten van die blauwe plastic zakjes aantrokken over hun schoenen heen.

De agenten namen alle hardeschijven. U is bzx en papieren die ze konden vinden mee. Janes moeder en tantes waren vier dagen bezig om het huis terug te kuisen. Na een jaar lang getouwtrek tussen Janes en diens advocaat en de politie van horen, werd de zaak geseponeerd. Janas kon aankoopbonnen overleggen van zo'n beetje alles wat er in zijn huis te vinden is. Volgens hem komen in de inval vooroordelen over woonwagenbewoners samen. Hij noemt op dat we boeven zijn en het onbegrip voor onze handelsgeest.

Ja, ik heb mooie spullen en nee, daar heb ik niet het volle pond voor betaald. Ik heb afgedankt en onderhandeld. Een buitenaards concept voor de meeste Nederlanders met Janes, maar dat maakt mij nog niet crimineel. Na die dag werd Janus naar eigen zeggen activistisch. Toch wel. Hij begon de lokale politiek en het woonwagen beleid actiever te volgen en kwam in contact met Sabina Agterberg, voorzitter van de Nederlandse Vereniging voor Roma, Sinti en Woonwagenbewoners. Het was mede haar in 2008 gestarte lobby, waardoor het uitsterft beleid werd afgeschaft.

Ook organiseert de vereniging reizen naar Auschwitz en is er een team herdenking. Vorig jaar mochten Sabina en haar oudtante op 4 mei een krans leggen op de Dam. En er is sinds kort dus het media team waar Janus lid van is. Sabina vertelt Het gebeurt elk jaar wel een paar keer dat ergens een inval is, waarbij de woonwagens en gezichten van onschuldige bewoners in beeld komen. Vorig jaar heb ik de redactie van de NOS een les beeldvorming gegeven met als belangrijkste punten film of fotografie geen onschuldige mensen.

En als er ergens een inval of arrestatie is, noem dan de straatnaam, niet het hele kamp. Zo doe je het bij andere woonwijken ook. Daarnaast spreekt Sabina met gemeenten, mensenrechtenorganisaties en onderzoeksinstellingen in heel Europa om het Roma perspectief te belichten. Dit is niet haar betaalde baan. Ze werkt als rondvaart gids in Amsterdam en betaalt haar reizen naar onder meer de Verenigde Naties en het Europees Parlement. Vaak uit eigen zak. Financiering voor de vereniging zoekt ze nog en ze probeert waar mogelijk mensen te vertellen hoe het nou echt is.

Woonwagenbewoner zijn net voor de korona was ze met een traditionele woonwagen door het land gaan reizen om op scholen te vertellen over het woonwagens leven. Haar neef Ghalid Brassen Weisz gaat mee en speelt traditionele Sinti en Roma muziek op zijn gitaar. De rest van haar werk gebeurt op de Woonwagen Centra zelf. Daar zorgt ze ervoor dat de mensen weten wat hun rechten zijn. Want ondanks het grote aantal dat zegt ze gediscrimineerd te voelen, wordt er door Roma en Sinti en woonwagenbewoners maar nauwelijks melding gemaakt van discriminatie.

Een onderzoek uit 2017 van het Verwey-Jonker Instituut en de Anne Frank Stichting trof in de politiestatistieken niet meer dan tien meldingen per jaar aan. Het eerder genoemde Europese onderzoek door de Feira wees uit dat 98 procent van de Nederlandse Roma geen aangifte doen als ze fysiek worden belaagd. Sabina legt uit omdat er weinig vertrouwen is in de politie, maar ook omdat we discriminatie ondervinden die soms moeilijk hard te maken is. Mensen die een geweldige sollicitatie hebben en merken dat het gesprek ineens omslaat nadat ze hun afkomst noemen.

Of vriendjes en vriendinnetjes van school die van hun ouders niet mee naar het woonwagenkamp mogen om te spelen. Hoe mensen over ons spreken als ze denken dat we ze niet kunnen horen? Vertrouwen komt te voet en gaat te paard, voor negatieve beeldvorming geldt het tegenovergestelde. Janes en Sabina spreken beide terughoudend, zich bewust van hoe elk woord kan worden uitgelegd aan de telefoon. Met Sabina krijg ik af en toe neef Ghalid aan de lijn die bij haar op bezoek is.

We hebben het over cultuurverschillen en ik vragen om het me te beschrijven. Die vrijheid van het reizen die alle woonwagenbewoners in hun hart voelen nadat hij drie keer benadrukt hoe onmogelijk mijn vraag is, maar ook verrukt zucht bij het idee aan die vrijheid, doet hij toch een poging. Het is een zintuig zoals de liefde dat is. Maar misschien voelt het voor een normale burger zo als je een heel jaar op kantoor hebt gezeten, benauwd wordt van die vier control muren om je heen en intens verlangt naar je zomervakantie.

Nee, waarschuwt Galip meteen na dat antwoord. Nee, nee, schrijf me niet zo op. Straks denken mensen dat we alleen maar op vakantie willen. Dat we lui zijn, zo bedoelde ik het niet. Beheerst spreekt ook Janes. Behalve op een onbewaakt moment waarop hij terugdenkt aan die inval. Want God, wat was hij kwaad. En toen meteen ook raar. Blij dat die inval bij hem thuis de krant niet haalde. Want je woning staat voorgoed online op een foto met een politielint ervoor en een rectificatie zit er zelden in.

Ook in het geval van die grijze 4 oktober 2020 niet. Het bericht van het Noordhollands Dagblad werd aangepast. Maar wie goochelde op woonwagenkamp horen, kreeg nog wekenlang de oorspronkelijke titel en foto te zien. Een rectificatie bleef uit. Bedankt voor het luisteren. Wil je meer verhalen horen en ben je nog geen lid van De Correspondent? Ga dan naar www. Puntenkoers fondant Pantanal sleets. Word lid en regel het even. Dank je wel.