Beste luisteraar, mijn naam is Jack-Op Prantl en ik ben audio redacteur voor De Correspondent. Vandaag lees ik jullie graag een verhaal voor van Bart Kris. Hij is freelance journalist en milieu wetenschapper en schrijft voor de correspondent over klimaat, milieu en energie. Zijn artikel gaat over een onderzoek in Congo naar één van de grootste tropische veengebieden ter wereld. De internationale gemeenschap heeft er een nieuwe reden voor landjepik als het regenwoud een beschermd natuurgebied wordt. Kan dat helpen om klimaatverandering tegen te gaan en biodiversiteit te behouden?

Maar er wonen ook mensen. Miljoenen mensen, die kunnen niet zomaar verhuizen. En wat krijgen zij terug voor deze vorm van natuurbescherming? Dertigduizend dollar, zegt het dorpshoofd. Verbouwereerd staren wij hem aan 30 duizend, herhaal ik. Ja, zegt hij beslist. Dertigduizend dollar of anders niets. Ik zit met wat collega's op vergeelde plastic stoeltjes in de schaduw van een grote bamboe struik. Tegenover ons zitten de dorpsoudsten van Booglengte, een gehucht van enkele honderden inwoners in de Evenaarsprovincie van de Democratische Republiek Congo DRC, op twee dagen varen van de provinciehoofdstad Mbandaka.

Het water van de Rukia rivier kabbelt zachtjes tegen onze houten prauw, zwaar beladen met proviand en kampeer uitrusting voor twee maanden veldwerk. Met een team Britse en Congolese wetenschappers ben ik afgereisd naar het regenwoud om onderzoek te doen naar tropische veenmossen. Wetenschappers ontdekten hier in 2017 in het hart van het Congo bekken het grootste tropische veengebied ter wereld. Bij de landing op het vliegveld van Mbandaka zag het eruit als elk ander regenwoud, een oneindige zee groen tot aan de horizon.

Maar onder het lichte bladerdak ligt een moeras verscholen, waar je tot je heupen in weg kunt zakken in het water hoop. Dood plantenmateriaal zich over duizenden jaren op tot een dikke laag van koolstof rijk veen. Met een geschatte oppervlakte zo groot als Engeland bevat het veen Bosch ondergronds evenveel CO2 als de hele wereldeconomie in drie jaar tijd de lucht in pompt. Als journalist en Ecolo geraakte ik in 2017 gefascineerd. Hoe vaak komt het daar nog voor dat de wetenschap een tot dan toe onbekend ecosysteem van deze omvang ontdekt?

Sindsdien werk ik als promovendus aan de Universiteit van Leeds om een betere schatting te maken van de hoeveelheid CO2 die in dit veel licht opgeslagen. Samen met collega's uit het Verenigd Koninkrijk en Congo probeer ik te begrijpen hoe het moeras tienduizend jaar geleden is ontstaan en wat er met de opgeslagen CO2 zal gebeuren wanneer het klimaat steeds verder opwarmt. Dat is ook wat wij het dorpshoofd van booglengte vertellen, maar hij vertrouwt het niet. Hij denkt dat wij, net als bijvoorbeeld de Chinezen die hij eerder voorbij zag komen, gekomen zijn om het bos te kappen.

Voor 30.000 dollar wil hij het aan ons verkopen. Het tegendeel is waar. Met ons onderzoek willen we juist laten zien dat de kwetsbare veenmoerassen van Congo beschermd moeten worden. Dat is belangrijk voor het klimaat en de biodiversiteit. De Verenigde Naties willen zelf dat 30 procent van alle natuur op aarde beschermd wordt. Daar zou het bos van Boulangère ook konden moeten vallen. Maar wie zijn wij om dat voor de inwoners van booglengte te bepalen? Terwijl de verwarring over onze komst voortduurt, vraag ik mij steeds meer af of natuurbescherming niet net zo exploiteren kan werken als bijvoorbeeld de kap van tropisch hardhout.

Of het nu om rubber, hout of palmolie gaat. Eeuwenlang heeft het Congolese regenwoud de economische belangen van buitenlandse machten moeten dienen. Kunnen we het beschermen van het regenwoud waar wij als wetenschappers voor ijveren, straks aan dat rijtje toevoegen? Ben ik het daarmee zelf die bijdraagt aan een nieuwe vorm van uitbuiting in het regenwoud? De Evenaarsprovincie in de Democratische Republiek Congo kent een lange geschiedenis van exploitatie, die teruggaat tot 1883. In dat jaar voer de Britse ontdekkingsreiziger Henry Morton Stanley net als wij de Congo rivier op om hier het persoonlijke kroondomein van de Belgische koning Leopold de Tweede te vestigen.

Onder Leopolds bewind, dat duurde van 1885 tot 1908, vond een van de grootste gruweldaden in de moderne geschiedenis plaats. Een geschatte 10 miljoen Congolezen kwamen om het leven bij het winnen van natuurlijk rubber uit het regenwoud. Lijfstraffen waren aan de orde van de dag. Het wingewest zou later berucht worden vanwege het veelvuldig afhakken van ledematen. Sindsdien gaat het leegroven van het regenwoud door, zij het op een andere manier met andere producten. Tegenwoordig is tropisch hardhout het grootste exportproduct van het Congo bekken.

Op weg naar Boulangère passeerde onze prauw een berg vers gekapt hout op de rivieroever, geflankeerd door grote gele graafmachines. De donkerbruine boomstronken liggen vier hoog opgestapeld. Elke stronk gemarkeerd met witte verf. De bomen zijn illegaal omgehakt, met sluipende goedkeuring van de Congolese milieuminister. Naar schatting 90 procent van alle houtkap in Congo is illegaal. Een groot deel daarvan is bestemd voor de lokale markt. Maar ook het hout dat geëxporteerd wordt, is negen van de tien keer illegaal gekapt.

De Congolese overheid loopt hierdoor miljoenen aan belastinginkomsten mis. Maar ook de gemeenschappen op wier land er wordt gekapt, profiteren amper. Noorse Timber bijvoorbeeld, het grootste industriële houtkap bedreigen van Congo, investeert jaarlijks 1 dollar negenenveertig tot 4 dollar 79 per dorpsbewoner in de gemeenschappen waar het bomen kapt. Logisch dus dat de inwoners van Boulangère vooraf meteen dertigduizend dollar eisen voor hun land, maar ook dat bedrag is schamel als dat er voor zorgt dat het bos waar het hele dorp van afhankelijk is om voedsel te vinden, wordt gekapt.

Men geeft het geld snel uit en houdt vervolgens niks aan de deal over, zegt Ovide Amba, een jonge Congolese biologisch student uit ons onderzoeksteam die de onderhandelingen in het land Mongo dialect voert. Houtkap is niet het enige wat dorpsgemeenschappen in het Congolese regenwoud de dupe van worden. Op een dag varen van Wollongong ligt een industriële palmolieplantages. We brengen er een middag door. Het is de enige plek met stabiel internet in de verre omtrek. De plantage van Bouteca werd tijdens de koloniale periode in 1912 gesticht door William Lever, die er uit palmolie zeep maakte.

Daarmee legt de lever de basis voor een van de grootste levensmiddelenconcern ter wereld, Unilever. Tegenwoordig is de palmolieplantages eigendom van Veronica, een Canadees bedrijf dat als doel zegt te hebben de landbouw in Congo te ontwikkelen om zo en ik citeer duizenden mensen uit de armoede te helpen. Onder meer de Nederlandse ontwikkelingsbank FMO steunde de palmolieplantages om die reden met een lening van 16 een half miljoen dollar. Maar onderzoek van Human Rights Watch laat zien dat plantage arbeiders extreem lage lonen ontvangen en zonder juiste bescherming worden blootgesteld aan gevaarlijke pesticide.

Het gemiddelde salaris van een plantage arbeider zou omgerekend slechts 1 euro 8 per dag zijn, ver onder het absolute bestaansminimum. Zelfs op het platteland van Congo. Ondertussen eisen verschillende dorpen hun grond terug van Veronica. Zij zeggen die nooit legitiem te hebben afgestaan ten tijde van koning Leopold. Volgens de Congolese activiste groep Arjo Abdissi is de plantage niets anders dan een nieuwe vorm van agio kolonialisme. Zo bekeken is het dus niet heel raar dat ons team, met daarin drie Europese wetenschappers, met argwaan wordt bekeken.

Voor de inwoners van Bollekes zijn wij de zoveelste groep buitenstaanders die het bos komen inzetten voor eigen gewin. Naast de rubber, hard hout of palmolie heeft de mondiale economie tegenwoordig namelijk nog een ander groot belang in het Afrikaanse regenwoud. Het bestrijden van de klimaat en biodiversiteit crisis. Het tropisch regenwoud in het Congo bekken vormt samen met de Amazone een belangrijke buffer in het mondiale klimaatsysteem. In de jaren negentig nam tropisch regenwoud nog 17 procent van alle CO2 die de wereld uitstoten weer op.

Het veen dat ik onderzoek vormt net als het bos zelf ook zo'n enorme koolstof spons, alleen dan op de schaal van duizenden jaren in plaats van enkele decennia. Samen helpen beide ecosystemen om de door mensen ingezette klimaatopwarming significant te vertragen. Maar deze sponsen functie van het regenwoud neemt langzaam af. Het afgelopen decennium namen tropische bossen nog maar 6 procent van de wereldwijde CO2 uitstoot op, onder meer vanwege de toenemende temperaturen en droogtes. Recent onderzoek voorspelt dat de Amazone rond 2035 zelfs meer CO2 zal gaan uitstoten dan het opneemt, onder meer omdat er meer oude bomen dood zullen gaan aan droogte dan dat de jonge bomen aangroeien.

Een nieuw VN verdrag dat deze zomer ondertekend had moeten worden als het coronavirus geen roet in het eten had gegooid, moeten de kap van dit soort belangrijke klimaat buffers voorkomen. Het concept akkoord stelt voor om 30 procent van het wereldwijde landoppervlak in 2030 onder natuurbescherming te plaatsen. In 2050 moet dit zelfs gestegen zijn tot 50 procent. Dat zal de levens van honderden miljoenen mensen beïnvloeden. Ook in Congo. Hoewel er nog vaak over het regenwoud gesproken wordt als een ongerept stuk natuur, behoort praktisch elk stuk bos iemand toe.

Overal waar ons team aanmeert, hoe afgelegen het vanuit Europa ook lijkt, wonen mensen 30 of zelfs 50 procent van de wereld. Onder natuurbescherming plaatsen is vragen om nieuwe conflicten over land. Hoe makkelijk mis kan gaan, wordt goed duidelijk aan de hand van het natuurreservaat. Toen Baerle Dima. Dit 750 duizend hectare grote reservaat werd in 2006 opgericht door de Congolese overheid in samenwerking met het Wereld Natuur Fonds, onder meer om het veen, bos en olifanten en bonobo's te beschermen.

Maar waar niemand aan leek te denken was de plaatselijke bevolking. Het reservaat overlapt met de traditionele landrechten van zo'n honderd dorpen, samen goed voor ruim honderdduizend inwoners. Hoewel dit wel een internationaal erkende juridische eis is, werd hem nooit een toestemming gevraagd hun velden en rivieren werden ineens ontoegankelijk, op straffe van geweld. De problemen in Toen Baldi IMA staan niet op zichzelf. Het WNF is, gesteund met geld van de Europese Unie, ook betrokken geweest bij mensenrechtenschendingen in de bossen van Congo-Brazzaville.

En vorig jaar bleek dat de natuurbeschermingsorganisaties door heel Afrika en Azië gewapende parkwachters steunt die betrokken zijn bij mishandeling, moord en land onteigening. Zo lijkt het WNF ineens verdacht veel op de Belgische koloniale bezetter, die systematisch de rechten van de Congolese bevolking schond om doelen te halen die ver weg op een Europese tekentafel waren opgesteld. Onderzoekers wijzen er intussen op dat deze gemilitariseerd de vorm van natuurbescherming op de lange termijn zelfs meer kwaad dan goed zou kunnen doen voor de natuur.

Dorpsbewoner zoals uit de toenmalige Imea kunnen niet langer in hun eigen levensonderhoud voorzien, wat hen perfecte recruten maakt voor de georganiseerde stroperij. Komt Natuurbescherming zou ook in het rijtje van rubber, hout en palmolie staan? Vraag ik me af. Het hoeft niet zo te zijn zolang de rechten van gemeenschappen die in de bossen leven centraal staan. Sinds 2016 is er een nieuwe wet in Congo die het mogelijk maakt voor bos gemeenschappen om hun traditionele grondgebied officieel in eigendom te krijgen.

Naar schatting 75 miljoen hectare 18 keer Nederland zou op deze manier lokaal beheerd kunnen worden. Dat is een win win. Er is steeds meer wetenschappelijk bewijs dat tropische bossen beter beschermd zijn wanneer de gemeenschappen die er wonen volledig juridisch eigendom over hun land hebben. Het maakt het makkelijker om illegale houtkap, zoals met de graafmachines die ik aantrof nabij Lengel, tegen te houden. Maar het betekent ook dat misstanden zoals in de natuurparken van het WNF niet meer mogelijk zijn. Het regenwoud kan niet langer worden gezien als een leeg stuk bos waar bewoners met geweld uit worden geweerd.

Recent onderzochten wetenschappers de effecten van zulke landrechten in de bossen van Benin. Ze deden dit met behulp van rondemiss controlled trials. De heilige graal in de wetenschap. De uitkomsten liegen er niet om. Wanneer dorpsgemeenschappen officieel eigenaar van een bos zijn, gaat 20 procent minder bos verloren. Het kan een nieuwe vorm van natuurbescherming zijn die niet tot neo koloniale uitbuiting leidt. Toch zijn dergelijke gemeenschaps bossen geen pasklaar alternatief. Er moet ook een financieel voordeel te halen zijn uit het instandhouden van het bos.

En daar wringt de schoen. Izaak, een visser die ik langs de Ikea Lomba een andere rijstrook van de Congo rivier spreek, vraagt me. Jullie willen dat wij deze veengebieden beschermen en ze niet ontbossen. Maar hoe kunnen wij hiervan profiteren? Ik kan alleen maar uitleggen dat betere bescherming van het bos ook in zijn belang is. Zo zal er zonder het vele waarschijnlijk ook minder vis in de rivieren zijn waar een groot deel van het dorp van leeft. Minder bos betekent waarschijnlijk ook meer droogte en hittegolven in de nabije toekomst.

Het is een totaal onbevredigend antwoord, zeker uit de mond van een witte Europeaan. Ik besef het terwijl ik het zeg. Wanneer wij na twee dagen praten alsnog toestemming krijgen om het bos te onderzoeken, blijft het gevoel van exploitatie hangen. Bodemmonsters die voor dorpsbewoners slechts hoopjes modder zijn, verzamelen wij als ware het kostbaar goud. Elk opgegraven veenmossen, zorgvuldig verpakt in een apart plastic zakje. Sommige dorpsbewoners vragen zich daardoor af of er niet toch stiekem naar diamant te zoeken of kostbaar kwik dat opgelost zou zijn in de bodem.

Waarom anders zou iemand zo geïnteresseerd zijn in die waardeloze modder waar zij al hun hele leven doorheen banjeren? Wanneer de wereld die modder werkelijk op waarde leert schatten, zou ze bereid zijn ook voor het behoud ervan te betalen. Bijvoorbeeld als onderdeel van de steun die arme landen is toegezegd om de klimaatdoelen van Parijs te halen. Het zou de onderhandelingen in molengebouw een heel nieuwe wending geven. In plaats van 30 duizend dollar te vragen voor de sloop van hun woudt, kunnen de dorpsbewoners dan geld eisen voor het behoud van hun veen.

Tot die tijd levert de heer van het bos en de rivier. Ik leg uit dat wij slechts modder komen onderzoeken, zegt Ovide. De biologisch student die een groot deel van de onderhandelingen voerde. De bomen van het bos, dat zijn hun diamanten. Dank voor het luisteren. Ben je nog geen lid van de correspondent en wil je onze journalistiek steunen? Ga dan naar De Correspondent. Puntenloos Lash. Word lid! Heel veel dank.