Wijnjaar met Lisanne van Zadelhoff. Ik schrijf voor De Correspondent over rouw. Ik ga nu een verhaal voorlezen over hoe het is om te rouwen in een relatie. Tien jaar geleden schreef ik een verhaal over een neuroloog die met dementie patiënten werkte. Ik wilde van hem weten hoe hij mensen slecht nieuws brengt dat ze ziek zijn, gaan vergeten, niet meer beter worden. En hoe stellen daarop reageren? De neuroloog vertelde Als ik de klap moet uitdelen, kan ik meteen aan een stijl zien.

Die gaat het samen redden. Die blijven samenwonen tot het eind. En die niet. Hoe dan? Vroeg ik. Je hebt echtparen die me aanhoren, elkaar vol ongeloof aankijken en dan naar elkaar toe kruipen. Dan weet je dat komt waarschijnlijk wel goed, maar je hebt ook zo, vervolgde de neuroloog. Mensen die hun stoelen van elkaar wegschuiven. Er is direct een verwijdering. Dan weet je die gaat het moeilijk krijgen. Dat zie ik dan later ook.

Dan wordt er al relatief vroeg gezocht naar een verzorgingstehuis. Dat verhaal van die neuroloog is mij altijd bijgebleven. Dat het de stellen zijn die ellende meemaken en dat samen aangaan. Hoe zwaar ook, als iemand ziek wordt, verandert vaak de dynamiek in een relatie. De één wordt mantelzorger en krijgt te maken met het verlies van een partner. De ander kampt met het verlies van de eigen gezondheid. Ik denk dat je Rauw ook op die manier kunt benaderen. Rauw verandert ook de rollen tussen twee mensen.

De dynamiek, de onbevangenheid. En wat als in een relatie de N. Routh en de ander niet of minder intens? Ik richt mij in dit verhaal op stellen die te maken krijgen met wat ik ongelijke rouw noem. Daarmee doe ik op partners die na het overlijden van een naaste niet exact hetzelfde verlies lijden, zoals stellen bij wie iemand een ouder, een broer of zus verliest en diens partner en zijn schoonouders, schoonzus of schoonbroer kwijt raakt. Ik heb deze term zelf bedacht, omdat ik in de wetenschap en ons alledaags vocabulaire geen soortgelijk begrip kon vinden.

Hoe red je het samen als stel? Zodra er rou in je relatie is gearriveerd? Die vraag stelde ik aan het einde van mijn vorige verhaal. Ik krijg tientallen eerlijke reacties die lieten zien dat liefde alles overwint. Maar ik kreeg ook tientallen eerlijke reacties die lieten zien dat liefde niet alles overwint. Dat eerste biedt me hoop, dat laatste herkenning, want ook mijn vorige relatie heeft mijn vrouw en de grillige gekte die er af en toe bij kwam kijken niet overleefd.

Mijn toenmalige vriend en ik gingen een jaar na mijn moeders overlijden uit elkaar. We waren zeven jaar samen. Ik heb lang getopt over hoe dit kon gebeuren. Het is te simplistisch en bovendien onaardig om nu achteraf te zeggen dat de oorzaak onze rouw was, dat we dat niet aankonden. Maar ik heb in dat jaar wel gemerkt hoe moeilijk het is om relatie goed te houden. Als je jezelf heel slecht voelt. En hoe lastig het is als je allebei anders omgaat met dat verdriet?

Dat ervaren ook Cecile en Martin uit Tilburg. Een stel dat al twaalf jaar samen is. Ze. Thiels vader overleed op 69 jarige leeftijd na een kort ziekbed aan longkanker. Dat gebeurde anderhalf jaar geleden. Subtiel mailde mij een paar maanden geleden. Er is iets groots gebeurd in ons leven, schreef ze. Maar het heeft voor ons beiden zo'n andere betekenis. Ik schuif bij hun aan. Aan hun keukentafel hun twee kinderen, twee zoons, allebei in de basisschool.

Leeftijd zijn op school, ze veel begint te vertellen. Als je rouwt, komt er ongevraagd iemand bij je wonen. Een zwart iets. Het zit naast je als je samen op de bank zit als je eet. De kinderen in bad, toet en in bed kruipt. Martin twijfelde aanvankelijk of hij mee wilde doen aan dit interview. Een relatie is zo privé en ruw is dat ook. Maar ik denk dat het Sesil helpt om erover te praten. En aan de andere kant.

Waarom zou je over zoiets groots zwijgen? Cecile vult aan. Mis is één aspect van rouw, maar het is veel breder dan dat. Veel intenser ook. Rauw kan me opslokken. Vooral in dat eerste jaar. Martin reageert daarop. Je hebt je heel veel zorgen gemaakt, zegt hij. Om je moeder die geen man meer had, om de kinderen die geen opa meer hadden. En dan had je nog je eigen verdriet. Die boosheid en het ongeloof.

Cecile geeft aan dat ze wist dat Martin ook pijn had. Hij had een hele goede band met zijn schoonvader, zegt ze. Maar ik kon daar niks mee. Ik had het gevoel dat ik aan het water trappelen was. Martin ging ook de kinderen op, want ik dacht alleen maar hoe moet ik nu ook nog moeder en partner zijn? Dat laatste was voor beiden een zoektocht. Hoewel ze elkaar door en door kennen, bevonden ze zich op compleet nieuw en onbekend terrein.

Martin zegt. Ik merkte al snel dat ik, als ik verdriet heb, geen prater ben. Ik ga naar juist dingen doen. Zo hoef ik er niet over na te denken. En Sozial zegt, terwijl ik die gevoelens van verdriet soms juist bewust op zoek. Zijn ziel was in die eerste maanden na het overlijden van haar vader ontzettend moe als ze thuiskwam na een dag werk of bij haar moeder was geweest, wilde ze eigenlijk niets meer bespreken. Maar, zegt ze.

Ik wist ook dat ik Martin moest vertellen hoe ik me voelde, waar ik over nadacht. Omdat ik dacht dat we elkaar anders konden kwijtraken. Dat hoor je wel eens toch dat mensen elkaar niet meer kunnen vinden in hun verdriet. Die angst dat er na verlies nog meer verlies komt, wordt in de praktijk van een relatietherapeut Alfons Vansteenwegen vaker uitgesproken aan de telefoon vanuit zijn kantoor in Leuven, vertelt hij. Nagenoeg alle stellen krijgen te maken met rouw. Rouwverwerking gebeurt bij partners vaak wel in dezelfde richting.

Ze proberen allebei langzaam steeds meer het leven op te pakken. Bij beiden wordt het verdriet iets beter beheersbaar en minder intens naarmate de tijd verstrijkt. Toch zijn er verschillen. Vansteenwegen zegt je beleeft een sterfbed samen. Die lege stoel tijdens een etentje. De eerste verjaardag zonder iemand, de eerste sterfdag. Maar je voelt en ervaart de rouw op je eigen manier. In het geval van ongelijke rouw wordt de nù bovendien meer geraakt dan de ander Sesil zegt dat haar roots zijn aangetast.

Martin geeft aan dat haar dat niet zo ervaart. Ja, hij is heel verdrietig. Hij rouwt, maar zijn eigen ouders leven nog. Zijn wortels zijn intact en dat is een mooi, maar moeilijk uitgangspunt om over in gesprek te gaan, zegt Van Steenwegen. Want hoe leg je aan de ander uit hoe je je voelt? Vaak snappen mensen in de rouw zelf niet eens wat hen overkomt. Daar komt bij dat mensen soms niets van elkaars rouw gedrag begrijpen.

Er is niet één correcte manier van rouw, schrijft Manu Keirse in zijn boek Helpen bij verlies en verdriet. Een gids voor het gezin en de hulpverlener. Hij is hoogleraar, klinisch psycholoog en een van de bekendste rou deskundigen van Nederland en Vlaanderen. Hij omschrijft verdriet heel mooi als een vingerafdruk. Herkenbaar voor iedereen en toch telkens verschillend. Keijzer omschrijft grofweg twee rou stijlen. De instrumentele rou stijl, waarbij het denken dominanter is dan het voelen en de intuïtieve rou stijl die meer op de gevoelens is gericht en op het praten over je verlies.

Die twee varianten kunnen in een relatie botsen of er onbegrip of afstand zorgen. De ene vijftigjarigen, Jerry heet Harry heeft beide rauw stijlen aan den lijve ondervonden. Hij ontmoette zijn man Ruud van Engelen acht jaar geleden tijdens een internet deed. Ruud was op dat moment in diepe rouw. Zijn partner was een jaar daarvoor plotseling overleden tijdens een vakantie op een Thaise eiland. Jerry vertelt Door Ruud Rauw leerden we elkaar meteen heel goed kennen en er was direct diepgang. Dat maakte ons al vrij snel sterk.

Jerry merkte dat Ruud een prater was. Daardoor wist ik wat er in hem omging, vertelt hij, en kon ik me goed op zijn verdriet focussen. Ik kon luisteren, maar ik voelde geen verdriet. Hij moest ermee dealen. Als je partner rouwt. Moet je jezelf op de achtergrond kunnen zetten. Wel schrok Jerry van de intensiteit en de duur van zijn rouwproces. Hij weet dat rauw voor altijd is. Hij benadrukt het wel een paar keer tijdens ons gesprek, maar toen ze gingen samenwonen vond hij het toch pittig.

Jerry vertelt Ruud kreeg een heftige burnout. Het was aan mij om hem een spiegel voor te houden. Ik zei lieverd. Dit kan niet meer. Je moet met iemand gaan praten. Ik kon hem zelf niet meer helpen. Twee jaar later draaide de rollen ineens om. In 2013 overleed Jerry's vader. Jerry vertelt erover. Ruud was er meteen voor mij. Hij wist hoe het is om een dierbare te verliezen. Hij hielp mij zoals ik hem destijds had geholpen.

Hij haalde me uit mijn verdriet. Als dat doorsloeg naar boosheid. Ik denk dat ik door hem inzag. Met woede help ik mezelf niet. Ruud rouwde destijds. Door te praten, Jerry. Door te zwijgen, intuïtief versus instrumenteel. Jerry zegt daarover. Maar ik leerde van Ruud om te praten. Mijn gemis moest benoemd worden. Mijn boosheid moest uitgesproken worden. Dat hielp mij en onze relatie. Na elk gesprek, hoe moeilijk ook, werd het weer een beetje lichter en kwamen wij dichter bij elkaar.

Inmiddels is Jerry er van overtuigd. Praten is essentieel om elkaar niet kwijt te raken in je rouw. Dat klinkt misschien vanzelfsprekend cliché zelfs, maar ook therapeut Vansteenwegen schaart zich hierachter. Het hoeft niet allemaal in één keer, zegt Van Steenwegen. Mensen vertellen vaak beetje bij beetje over hun gevoelens. Ze herhalen, dingen analyseren en dan komt alles er in brokken uit. Zo'n gesprek vergt tussen pauzes, stiltes er een dag of twee, drie overheen laten gaan of langer.

Als je wilt. Het is belangrijk dat de rouwenden die het herfstig is geraakt niet alleen plek maakt voor eigen verdriet, vindt Vansteenwegen. Je moet je partner betrekken bij het leed en ook vragen hoe is het voor jou? En wat daar heel belangrijk bij is volgens Vansteenwegen is niet oordelen. Martin zegt daarover Ik dacht in het begin dat ik ze Sils verdriet moest oplossen omdat ik het zo erg voor haar vond dat ze zich zo voelde. Maar als je rouwt, wil je niet dat het opgelost wordt, reageert Cecile.

Maar het is wel heel belangrijk, denk ik, om je begrepen te voelen. Er wordt nogal wat van mensen gevraagd die hun rouwende partner ondersteunen, erkent Vansteenwegen. Hij zegt Je moet naar het verdriet kijken, vanuit de belevingswereld van je partner luisteren, nog meer luisteren terwijl het leven, jullie leven. Het gezinsleven op volle toeren draait. Werk, verjaardagen, vakanties en jijzelf voelt ondertussen ook van alles. En daar komt bij. Empathie is niet genoeg. Je partner moet het ook kunnen merken dat je meeleeft.

Vansteenwegen zegt dat anders de rouwenden nog steeds het gevoel heeft er alleen voor te staan. Volgens Van Steenwegen is het dan ook goed om te benoemen waar het wringt. Hij geeft een voorbeeld in een partner relaties zijn we veel geneigd om te vergelijken. Jij ziet de kinderen vaker dan ik. Ik doe meer het huishouden dan jij. Jij hebt meer vrije tijd. Het is kinderachtig en haast pervers, zegt hij. Want je bent geen slachtoffer. En het leidt nergens naartoe.

Op dezelfde manier hebben vergelijkingen als jij, maar jij hebt je ouders nog. Of ja, maar jij weet niet hoe het is om een broer te verliezen. Geen zin? Vansteenwegen geeft aan dat het helpt om te benoemen dat je jaloers bent op je partner, omdat hij of zij nog wel een vader of moeder heeft, een zus of broer of beste vriend. En zeg ook gewoon ik wil er boos om worden, maar ik mag het niet tegen je gebruiken.

Dan trek je de angel eruit en kun je het gesprek aangaan. Gesprek, daar is ie weer. Is praten dan echt de heilige graal? Als je allebei op een andere manier rouwt? Als ik naar mijn vorige relatie kijk, had ik ook best wel wat milder kunnen zijn, denk ik. Het was niet nodig geweest om altijd maar weer een gesprek op te eisen. Ik was de prater, maar Hayden doener. Daardoor dacht ik haar Routh niet. Hij heeft geen verdriet.

Hij begrijpt mij niet. Als ik destijds misschien wat meer had begrepen van die verschillende rou stijlen, had dat wellicht iets geholpen. Vansteenwegen beaamt dat. Soms moet je gewoon accepteren. Een gesprek zit er even niet in. Mijn partner kijkt nu tv, doet de tuin kookt en ik bel een vriend of familielid om mijn hart te luchten. Rouwen betekent in die zin ook zelf ontdekken hoe je je verdriet uit. Dat heeft de 44 jarige Amina van der Eijk ook moeten ontdekken.

Ze verloor in 2014 haar vader en haar man, dus zijn schoonvader. Ik was 37, vertelt ze. Mijn vader en ik waren twee handen op één buik. Ik mis zijn geur. Zijn dropjes die hij altijd uitdeelde. Zijn grapjes. Zijn stem. Ze denkt dat haar man zijn schoonvader ook op die manier mist, maar helemaal zeker weten doet ze het niet. Hij werd na het overlijden van mijn vader heel erg in zichzelf gekeerd, vertelt Amina. Hij sloot zich af.

Ineens voelde ik een onzichtbare scheidslijn tussen ons in en tuurlijk. Ze huilde soms samen. Ze spraken over aan Mina's vader. Maar er was een lange periode waarin de troost die ze bij elkaar vonden minimaal was. Maar, zegt Amina, We hebben elkaar niet om veroordeeld. We gingen samen door het leven met onze kinderen en het geloof hielp. Mijn man is Marokkaans en moslim. Ik ben jaren geleden bekeerd tot de islam. Samen geloven, bidden, over God praten heeft het toch weer dichter bij elkaar gebracht, zegt Amina.

Ze vertelt. Mijn man heeft een bedevaart gedaan voor mijn vader. Dat was magisch en troostend, want mijn vader zou daardoor worden beloond in het hiernamaals, zonder dat we er een woord over spraken. Over dat verdriet heb ik me heel erg verbonden gevoeld met mijn man. Dat is iets wat ik nog nooit eerder heb gevoeld, met niemand. Hier komt nog een cliché om de hoek kijken. Je kunt er dus samen sterker uitkomen, maar dan moet je inzien en accepteren dat je partner wel verandert.

Ze Siau vraagt aan Martin Was je mijn verdriet eigenlijk ooit beu? Nee, zegt Martin. Maar het was wel zwaar, dat wel. En soms nog steeds waar Cecile op antwoordt. Ik denk gewoon dat we er allebei mee moeten dealen. Dat ik verander ben en dat er altijd een klein stukje geluk zal ontbreken. Dat kostte me tijd, zegt Martin. Om één te zien. Ik kan je niet meer helemaal gelukkig maken. Ik kan het niet oplossen en dat heeft niets met onze relatie te maken.

Dat is dus wat ruw doet. Dank voor het luisteren. Ben je na nog geen lid van de correspondent en wil je onze journalistiek steunen? Ga dan naar de correspondent Pantanal Slash. Word lid. Heel veel dank.