Transcribe your podcast
[00:00:00]

Beste luisteraar, mijn naam is Jacco Prantl en ik ben audio redacteur voor De Correspondent. Je gaat zou luisteren naar een verhaal van Maite Vermeulen. Het artikel maakt deel uit van onze serie klassiekers, waarin we stukken opnieuw onder de aandacht brengen, waarvan we denken dat ze tijdloos zijn en waar we eigenlijk ook gewoon erg trots op zijn. We denken vaak dat arme mensen het meeste behoefte hebben aan voedsel, gezondheidszorg of onderwijs. Maar dit artikel van Mita laat zien dat we hierbij wellicht de belangrijkste noot over het hoofd zien.

[00:00:31]

Dag. Ik ben Maite Vermeulen, ik schrijf voor de correspondent over migratie en over ontwikkelings vraagstukken en dit verhaal maakte ik toen ik in 2015 naar Haïti reisde voor De Correspondent. Maar wat mij betreft is dit verhaal vandaag de dag, vijf jaar later, nog altijd net zo relevant. Achter de rook van een kleine barbecue staat Soni Le Bruyn Groen hemd, zilveren ketting, getatoeëerde armen. We zijn in Cadu, één van de grootste sloppenwijken van de Haïtiaanse hoofdstad Port Apra.

[00:01:10]

Ik ben moe van een lange dag lopen en ploft dankbaar neer op het plastic krukje dat hij met zijn voet naar voren schuift. Wil je hier? Vraag ik aan. Ja hiero, met een lepel wijst hij naar een krot achter zich met een dak van golfplaat, muren van reclameborden en vrij uniek in deze buurt, een raam uit een bus, gesloopt met kozijn en al. Al lang vraag ik aan. Sinds de aardbeving. Dat is als ik bij zijn barbecue ga zitten.

[00:01:45]

Vijf jaar geleden inmiddels tien. In die tijd zijn miljarden euro's aan hulpgeld Haïti ingepompt, ook miljoenen vanuit Nederland. En nog leeft Lebrun, zoals meer dan de helft van de Haïtiaanse bevolking, onder de armoedegrens. Als je één ding mocht noemen dat je leven echt zou veranderen, wil ik van hem weten. Wat zou dat dan zijn? Ik verwacht een antwoord als een beter huis, meer eten, een dokter, onderwijs voor mijn kinderen. Ik verwacht de antwoorden die onze hulp zo vaak geeft.

[00:02:22]

Maar Sony Le Brun kijkt me aan met een brede grijns. Hij mist een tand. Wat mij het meest zou helpen. Een kadaster. Ik denk dat ik hem niet goed versta. Een kadaster, herhaalt hij lachend. Een kadaster. Een instantie waar je kunt registreren dat de grond waarop je je huis bouwt of je voedselplant ook echt van jou is. Lebrun wil best een stenen huis bouwen, vertelt hij. Hij wil sparen voor bakstenen. Maar wat als er op een dag iemand voor zijn deur staat die beweert dat die grond van hem is?

[00:03:02]

Wat als de overheid besluit zijn duur gespaarde bakstenen neer te halen ten behoeve van een internationale projectontwikkelaar? Dan kan Lebrun al zijn spaargeld in één klap kwijt zijn. Wellen Brunt behoefte aan heeft, is zekerheid, zekerheid waarop hij een toekomst kan bouwen. De Bruyn heeft behoefte aan instanties die die zekerheid waarborgen. Waar hij behoefte aan heeft, is bureaucratie. Het b woord, dat vinden wij in het Westen, maar smerig bureaucratie is papiermolen kantoorklerk multi EMABB rapportje fabriek.

[00:03:43]

Bureaucratie is rompslomp. Wachttijden, kastje naar de muur. Paarse krokodil. Publicatie Daar kun je maar beter zo min mogelijk van hebben. Maar bureaucratie is in wezen niets anders dan het systeem dat het reilen en zeilen in een land kadert in duidelijke procedures die voor iedereen gelijk zijn. Het is wat een samenleving bij elkaar houdt. Niet overbodig, maar onmisbaar. Ga maar na. Bureaucratie is het kantoor waar jij je bouwvergunning haalt. Bureaucratie is de Kamer van Koophandel, waar jij gemakkelijk en snel een bedrijfje kunt beginnen.

[00:04:22]

Publicaties zijn de eigendoms papieren van jouw huis die je kunt gebruiken als onderpand voor een lening. Bureaucratie staat voor al die fundamentele bouwstenen van de beschaving waar wij in het Westen niet meer bij stilstaan. Hoe ingewikkeld de wereld is zonder bureaucratie, kunnen wij ons in het Westen nauwelijks meer voorstellen. Povertjes in te denken een leven zonder adres, zonder gemeentelijke basisadministratie. Zou je een bankrekening kunnen openen? Nee, een bedrijf kunnen beginnen op. Snel een ambulance bestellen met.

[00:05:00]

Je kunnen registreren om te stemmen? Nooit. Terwijl ongeveer 4 miljard mensen op aarde leven zonder adres. Of stel je eens voor dat je zonder een goede Belastingdienst leeft. Dat betekent dat de overheid miljarden dollars aan potentiële inkomsten misloopt. Dat er minder geld is voor degelijk onderwijs, degelijke gezondheidszorg of infrastructuur, laat staan voor een sociaal vangnet. Het betekent dat arme mensen arm blijven. Op Haïti luidt een Creools gezegde Zak fire pan campe. Een lege zak kan niet overeind staan.

[00:05:42]

Bedenk. In Nederland hebben we 1,7 belastinginspecteurs per duizend inwoners. In Sub-Sahara Afrika zijn dat er nul komma nul, drie zeven per duizend inwoners. Of stel je een wereld voor zonder eigendom certificaten, papieren waarmee je kunt aantonen dat je je huis, winkelwaar of je auto bezit. Zulke papieren zijn voor arme mensen in ontwikkelingslanden nagenoeg onmogelijk te krijgen. De Peruaanse ontwikkelingseconomie Hernando de Soto deed een dappere poging in Egypte leverde zevenenzeventig stappen langs 31 balies hem een bouwvergunning op.

[00:06:25]

Het kostte 168 afzonderlijke handelingen om het huis van een arm gezin in de Filipijnen te registreren. De wachttijden verschillen per gezin. Het snelste lukt het in dertien, het traagste in 25 jaar. Arme mensen bezitten veel meer dan ze op papier kunnen aantonen. In Kairo bijvoorbeeld beschikken de armen volgens De Soto over 200 41,4 miljard dollar aan ongeregistreerde bezit. In zijn boek Het mysterie van het kapitaal plaatst hij dat in perspectief. Het is zes keer de waarde van al het spaargeld op Egyptische bankrekeningen, 30 keer de marktwaarde van alle beursgenoteerde bedrijven in Cairo en 116 keer de waarde van de geprivatiseerde Egyptische staatsbedrijven.

[00:07:14]

Dat zijn kortom bakken met geld. En toch kunnen de armen er weinig mee, want alleen met een eigendoms document kun je de verkoop van je eigendom vastleggen of je bezittingen gebruiken als onderpand voor een lening. Er zijn ook studies die laten zien dat betere eigendomsrechten zich ook macro economisch uitbetalen. Landen die dit papierwerk beter op orde hebben, laat een grotere bbp en inkomensgroei zien. Dit is geen onbekend refrein in de hulp sector veel ontwikkelingsorganisaties richten zich naast voedsel, schoolboeken en malaria Nethen ook op het doneren van papierwerk, Excel Sheet en Boekhoudt cursussen.

[00:07:56]

Capaciteit opbouwen noemen ze dat. Neem TEDx inspecteurs worden uit Borders, een gezelschap idealistische belastinginspecteurs die vanuit de Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling OESO worden uitgezonden naar lage inkomens landen. Het probleem voor armere landen is namelijk niet alleen dat ze te weinig belastinginspecteurs hebben. Er is ook een gebrek aan kennis om slimme multinationals aan te pakken. Zo ging de Britse belasting veteraan Li Coric in 2011 als fiscaal hulpverlener naar Kenia om lokale inspecteurs te trainen. De Keniaanse belastingdienst had al tijden problemen met een grote multinational, iets met veiling licentierechten en geniet Brive.

[00:08:40]

Klinkt voor mij ook onbegrijpelijk en dat vonden de Kenianen dus ook. Maar na twee workshops van Coric en een stevig gesprek met de multinational haalde de Keniaanse belastingdienst uiteindelijk 23 miljoen dollar op. De opbrengst uit Kenia is belastinginspecteurs verdubbeld. Na de komst van Cork. In Colombia vertienvoudigde die opbrengsten zelfs naar de trainingsperiode van 3,3 miljoen naar 33 miljoen dollar per jaar. Ook de effecten van het door Lebrun zo gewilde kadaster worden in steeds meer ontwikkelingslanden onderzocht. Volgens de Wereldbank is slechts 10 procent van het land in ruraal Afrika en 30 procent van het land wereldwijd wettelijk geregistreerd.

[00:09:26]

En dat terwijl onderzoeken uit de jaren negentig al suggereren dat land registratie de opbrengst van landbouwgrond met wel 60 procent kan doen groeien en het inkomen van het gezin dat zijn land registreert kan verdubbelen. Het eerste experiment naar zulke land registratie werd in 2015 gepubliceerd en vond plaats in Benin. In één gebied werd de grond van boren officieel geregistreerd in een kadaster en in een ander gebied niet. De onderzoekers keken hoe de boeren hun grond gebruikten. Wat bleek? De boeren die hun grond ook op papier bezaten, investeerden meer.

[00:10:04]

Ze plantten bijvoorbeeld vaker bomen die levenslang inkomen opleverden, zoals olie, oliepomp. En omdat ze niet meer bang hoefde te zijn dat hun grond werd ingepikt, besteedden ze ook minder tijd aan het bewaken van hun terrein. Zo hielden de boeren meer tijd over voor andere dingen, zoals geld verdienen. Dat hij Ity geen kadaster heeft, klopt trouwens niet helemaal. Er bestaat wel een organisatie die zich het Nationaal Kadaster noemt. Maar mensen zijn niet verplicht om hun aan en verkopen daar te registreren.

[00:10:36]

Van slechts een paar procent van de Haïtiaanse grond heeft het kadaster officiele documenten. En dan is er ook nog het Interministerieel Comité voor Grondplannen, dat ook werkt aan een registratiesysteem. En het ministerie van Publieke Werken, dat een eigen interne commissie heeft voor land eigenaarschap. Er is kortom, geen duidelijke verdeling van verantwoordelijkheden en geen zekerheid dat je registratie bij het Nationaal Kadaster ook wordt erkend. Bij Publieke Werken. Er is geen goed geoliede bureaucratie. En dus is de vraag waarom is er ondanks al dat hulpgeld en al die hulporganisaties nog steeds geen goed functionerend kadaster in Haïti?

[00:11:20]

Als zowel ontwikkelingseconomie als sloppen bewoners als Sonia Lebrun daar hardtop om vragen? Een deel van het antwoord is simpel bureaucratie is te saai. Om mensen te overtuigen geld te doneren en om belastingbetalers te overtuigen dat hun geld goed terecht komt, zijn aantrekkelijke beelden nodig. Een reclamespot met een lief lachend Haïtiaans meisje dat nu eindelijk een schooluniform heeft, doet het nu eenmaal beter dan een spotje met een tl verlicht kantoor waar een grijze bureaucraten met een liniaal strepen trekt op een stuk papier.

[00:11:56]

Onderzoek laat zien dat het meeste geld nog altijd wordt opgehaald met beelden van huilende kindjes met honger buikjes. De communicatie adviseur van een hulporganisatie die uitsluitend capaciteit softwareprogramma's voor lokale overheden verzorgt, schrijft me. Wij vinden het inderdaad lastig om het belang van ons werk goed te communiceren en een beeld te krijgen. Daardoor is het werven van fondsen ook een grote uitdaging gebleken. Door gebrek aan voldoende middelen hebben we ook nog nooit echt een uitgebreide reclamecampagne kunnen voeren. En zo blijft capaciteit Zobel nog te vaak het ondergeschoven kindje.

[00:12:36]

Het tweede antwoord op de waarom lukt het niet? Vraag hangt hier nauw mee samen Burchtse duurt te lang. Bazaars adviseur bij Kadaster International, vertelt me dat het Oegandese kadaster Kenwood een gigantische puinhoop. De hulp van de Nederlanders inriepen. De Oegandezen waren voortvarend aan de slag gegaan. Ze hadden een nieuw computersysteem aangeschaft en begonnen met het minitieus opmeten van woningen en percelen. Schaars zegt. Ik heb voor ze uitgerekend hoelang het inrichten van het kadaster zou duren. Als ze zo precies te werk gingen.

[00:13:14]

Het antwoord ze zouden klaar zijn in het jaar 3000. 36. Duizend jaar wachten tot je een goed systeem hebt, daar draait natuurlijk niemand voor. Waarom geldschieters niet die vaak met financiering cycli van één of twee jaar werken? En arme mensen als Sony glibberen al helemaal niet. De doelen moeten dus gerichter, realistischer, haalbaarder. Volgens Paars helpt het al om te beginnen met snelle en minimale registratie. Leg alleen de essentiële gegevens vast. Vervolgens kijk je waar de druk op het land het grootst is en daar breng je dan gericht verbetering aan.

[00:13:55]

Het derde antwoord is het ingewikkeldste. Bureaucratie vereist een rechtsstaat. Een goed geoliede bureaucratie kan net zo goed een dictatuur overeind houden waar grondrechten met voeten worden getreden, schrijft een lid van De Kossmann, en onder één van mijn stukken lees Orwell's niet te negatief voor daar maar eens op na. Inderdaad, een bureaucratie die de arme dient, kan slechts worden ingericht bij gratie van de heersende elite. En laat die in veel ontwikkelingslanden nu amper bezig zijn met het lot van de arme.

[00:14:28]

Dat zie je bijvoorbeeld in Brazilië de land registratie in favela's wordt daar tegengewerkt door lokale overheden die geld verdienen aan het plat bulldozers van de wijken. Ze verkopen de grond gewoon aan de hoogste bieder. Of neem Rwanda, een land dat hard aan de slag is gegaan met zijn kant Asster, maar dat ook wordt geregeerd door een etnische minderheid. Tijdens de registratie werden kleine boeren, die vaak van een andere etnische groep zijn dan de president, gedwongen zich te verenigen in coöperaties.

[00:14:59]

Het addertje onder het gras die coöperatie staan vrijwel altijd onder leiding van lokale elites die zo defacto controle over het land kregen. Zo raakten de armste kleine boeren hun landrechten juist kwijt na de introductie van het kadaster. En er zijn meer gevaren van karakters. In Tanzania komt de eigenaars titel van het land vaak op naam van een man te staan, waardoor vrouwen geen landrechten hebben. In Colombia liet de arme boeren die hun land officieel in bezit kregen, zich vaak door multinationals overhalen om hun grond te verkopen om op korte termijn wat geld te verdienen.

[00:15:36]

En in Cambodja werd van de land registraties dankbaar gebruik gemaakt door een regime op oorlogspad. Bureaucratie en rechtsstaat zijn twee kanten van dezelfde wereld verbeterende medaille. Zonder een rechtsstaat waarin Liberius landrechten beschermt, worden ook tegen om welwillende machthebbers heeft hij weinig aan zijn eigendoms papieren. Uiteindelijk is vooruitgang en ingewikkeld, geleidelijk, maar vooral door en door bureaucratisch proces. Een proces dat helemaal niet zo spannend is als de term wereldverbeteraar doet vermoeden. Er zal dus iets moeten veranderen aan ons beeld van de wereldverbeteraar.

[00:16:19]

Het is niet degene die goedbedoeld knuffelberen uitdeelt aan lachende kleuters. Maar een grijze muis en een suf kantoor die formulieren staat uit te printen. Ja, dat is onzichtbaar werk. En ja, het is soms oersaai. Maar de echte wereldverbeteraar ziet er nu eenmaal niet uit als een superheld. Met drommen kinderen aan zijn keep. De echte wereldverbeteraar ziet bleek van de tl verlichting, zit gebogen over een berg ordners en stempelt het ene na het andere certificaten. De echte wereldverbeteraar geeft zo'n Halperin waar hij om vraagt.

[00:16:56]

De bureaucratische zekerheid om een toekomst op te bouwen. Hartstikke bedankt voor het luisteren, dit was zijn ingesproken artikel van De Correspondent. Je kunt het hele stuk terug lezen op de Kossmann en Pantanal. En ben je na nog geen lid van de consument? Wordt dat dan snel? Het kan al voor 7 euro in de maand. Dan staan onze journalistiek hartstikke bedankt en tot ziens.